ลอยกระทงอย่างไร ?

สมบัติ ทารัก : ร้อยเรียง

เจ้าหน้าที่จดหมายเหตุ

หอจดหมายพุทธทาส อินทปัญโญ

ในหมู่ชนที่อยู่ร่วมกันมายาวนานสั่งสมความรู้ แนวปฏิบัติ จนลงรูปกลายเป็นจารีตประเพณี เมื่อถึงวงรอบแห่งปีก็มักจะมีการเฉลิมฉลอง บำเพ็ญกุศล มีกิจกรรมต่างๆ ท่านพุทธทาสกล่าวถึงประเพณีไว้ว่า

“เราไม่ใช่ว่าจะทำทุกสิ่งทุกอย่าง ทุกปีๆ ไปก็หาไม่ แต่ว่าเมื่อใดกระทำแล้ว เมื่อนั้นจะต้องรู้ความหมายของการกระทำ แต่ถ้ากระทำได้เป็นประเพณี ทุกเดือน ทุกปี ตามแต่จะมีประเพณีอย่างไร ก็นับว่าเป็นการดีอยู่นั่นเอง คือถ้าไม่ดีแก่ตัวเอง ก็เป็นการดีแก่ผู้อื่น ทั้งนี้เพราะเหตุว่า คนเราในโลกนี้มีอยู่หลายชั้นหลายระดับ เป็นคนโง่เขลาเบาปัญญาก็มี เป็นคนมีสติปัญญาครึ่งๆ กลางๆ ก็มี เป็นคนมีสติปัญญาอย่างพอเอาตัวรอดได้ก็มี เป็นคนมีสติปัญญาสามารถในการที่จะประพฤติประโยชน์ตน ประโยชน์ท่านให้ลุล่วงไปด้วยดีก็มี มันต่างกันมากถึงอย่างนี้” และคำว่า“ประเพณีนั่นเองเป็นเหมือนกับภาชนะที่จะรองรับสิ่งต่างๆ ที่เป็นเนื้อใน เราจึงควรสนใจสิ่งที่เรียกว่าประเพณีนี้กันให้ถูกต้องและเหมาะสม” (ธรรมเทศนา ลอยประทีป ธรรมะใกล้มือเดือนพ.ย. ๒๕๕๘)

ประเพณีเป็นเหมือนภาชนะห่อหุ้มเนื้อใน เมื่อปฏิบัติไปนานวันเข้าก็อาจหลงลืมเนื้อในติดอยู่ที่เปลือกก็เป็นได้ ท่านพุทธทาสเขียนถึงประเพณีในหลายแง่มุมดังปรากฏใน เอกสารจดหมายเหตุพุทธทาส อินทปัญโญ. ปกิณกะธรรม (บันทึกบนกระดาษสมุดฉีก) [ม.ท.]. BIA4.3/129 กล่อง 16 หน้า 304.

ในระดับเบื้องต้นประเพณีมีไว้สำหรับความมีศีลธรรมของมวลชนที่ไม่อาจคิดหรือไม่ชอบคิด เป็นเครื่องควบคุม ชักจูงคนทั้งในทางโลกและทางธรรม หากปรับปรุงให้ดียิ่งขึ้น จะได้ประโยชน์ยิ่งเพราะลงทุนน้อยกว่าเครื่องมืออย่างอื่น

ประเพณีลอยกระทงก็เช่นเดียวกัน เรารับคตินี้มาจากอินเดียอีกต่อหนึ่ง การลอยกระทงเมื่อถึงเวลาก็ปฏิบัติเช่นเดิมทุกปีๆ ความเชื่อเกี่ยวกับการลอยกระทงนี้เองต่างชุมชน ต่างท้องถิ่น ก็ต่างความเชื่อ อาทิ เพื่อบูชาพระแม่คงคา บูชารอยพระพุทธบาทของพระพุทธเจ้าที่แม่น้ำนัมมทา เป็นต้น

สำหรับพุทธบริษัทควรลอยกระทงอย่างไรที่จะได้ชื่อว่าเป็นหมู่คณะแห่งผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน ท่านพุทธทาสเขียนเกี่ยวกับการลอยกระทงไว้ถึง ๕ แนว กล่าวคือ (๑) เพื่อบูชารอยพระบาทตามที่กล่าวแล้ว (๒) เรายังอยู่ในฝั่งแห่งกิเลส ลอยข้ามฟากไปฝั่งพระพุทธองค์ (๓) ปล่อยหัวใจให้ลอยไปสู่ธรรมวารี (๔) เหนือไปอีกนั้นลอยตัวกู-ของกู ออกไป (๕) เมื่อลอยตัวกู – ของกูแล้ว พยายามไปให้ถึงเกาะมะพร้าวนาริเกร์ ลอยกระทงที่จะถึงนี้เราจะลอยกระทงกันแบบไหน อย่างไร ?