สาระสำคัญของหนังสือเล่มนี้ เริ่มต้นที่หน้าแรกๆ เมื่อผู้เขียนอายุ ๖ ขวบ วาดรูปงูเขมือบช้างทั้งตัว วาดยังไง ผู้ใหญ่ก็บอกว่าเป็นรูปหมวก คือผู้ใหญ่ไม่สามารถเห็นอะไรที่ลึกไปกว่าสิ่งที่มองเห็นด้วยตา ตอนหลังเขาก็วาดใหม่ให้มีรูปช้างชัดๆ อยู่ในตัวงู ผู้ใหญ่ก็บอกว่าให้ไปสนใจสิ่งที่สำคัญกว่า เช่นไปศึกษาภูมิศาสตร์ วิทยาศาสตร์ บอกว่าสิ่งที่เด็ก ๖ ขวบวาดนี่มันไร้สาระ

อาตมาคิดว่าตรงนี้เป็นการเปิดเรื่องที่น่าสนใจ มันชี้ให้เห็นความแตกต่างระหว่างผู้ใหญ่กับเด็ก สิ่งสำคัญ สาระที่ลึกไปกว่านั้นคือว่า ผู้ใหญ่ไม่สามารถเห็นสิ่งที่อยู่ลึกไปกว่าภาพที่ปรากฏแก่สายตา และตรงนี้เป็นประเด็นที่ผู้เขียนจะนำมากล่าวอย่างมาก

เมื่อเจ้าชายน้อยมาพบสุนัขจิ้งจอก สุนัขจิ้งจอกจะเตือนและแนะนำเจ้าชายน้อยว่า “สิ่งที่สำคัญของชีวิต มันไม่สามารถเห็นด้วยตา มันต้องเห็นด้วยใจ”

สิ่งสำคัญไม่อาจเห็นได้ด้วยตา เราจะเห็นได้ชัดเจนก็ด้วยใจเท่านั้น สิ่งนั้นคืออะไร? เท่าที่อาตมาเก็บความได้ก็คือความรักและมิตรภาพ บางครั้งมันเป็นนามธรรม มันไม่สามารถเห็นได้ด้วยตา แต่สามารถเห็นได้ด้วยใจ อาตมาคิดว่านี่เป็นสาระเป็นหัวใจของหนังสือเล่มนี้

ซึ่งเจ้าชายน้อยเป็นคนที่สามารถเข้าใจภาษาเดียวกับผู้เขียนได้ ผู้เขียนในเรื่องเป็นนักบินที่เครื่องบินตกกลางทะเลทราย

อาตมาชอบตอนหนึ่งนะ เจ้าชายน้อยอยากให้ผู้เขียนวาดรูปแกะ แต่วาดเท่าไหร่เจ้าชายน้อยก็ไม่พอใจ บอกว่าเป็นแกะอมโรคบ้าง แก่ไปบ้าง เป็นแพะก็มี ผู้เขียนเลยวาดเป็นกล่อง เจาะรูไว้ เจ้าชายน้อยชอบเลย เพราะว่าเห็นแกะอยู่ข้างใน ใจตรงกัน

ที่จริงเจ้าชายน้อยพูดภาษาเดียวกับคนเขียนตั้งแต่เห็นภาพหมวกที่ผู้เขียนวาด เจ้าชายน้อยบอกว่างูมันเขมือบช้างอยู่

คือเจ้าชายน้อยมีจินตนาการ สามารถเห็นสิ่งที่อยู่ข้างหลังภาพ ข้างหลังสิ่งที่ปรากฏแก่สายตาได้ เพราะสิ่งที่เห็นด้วยตามันมีขีดจำกัด ผู้ใหญ่จึงไม่สามารถจะมองเห็นภาพช้างที่อยู่ในท้องของงูได้

เด็กเขาไปไกลกว่าผู้ใหญ่ คนเราควรตระหนักถึงข้อจำกัดของสิ่งที่เห็นด้วยตา

อาตมาคิดว่ามันเป็นมากกว่าความสามารถของสายตา มากกว่านั้นคือความสามารถของสิ่งที่จับต้องได้ เช่นเงินทอง ทรัพย์สิน อย่าให้ความสำคัญกับมันมาก เพราะที่จริงมีสิ่งไม่สามารถจับต้องได้ แต่รับรู้ได้ด้วยใจ เช่น ความรัก มิตรภาพ ความสุขใจ ความสงบ

สิ่งที่ท่านพุทธทาสท่านทำก็คือทำให้คนเห็นสิ่งที่อยู่เหนือการจับต้อง หรือสัมผัสได้

ในทางพุทธศาสนาเขาบอกว่าประโยชน์มี 3 อย่าง

1. เงินทอง ทรัพย์สมบัติ ชื่อเสียง การงาน ความสำเร็จ อันนี้เขาเรียกประโยชน์ปัจจุบัน คือประโยชน์ที่เห็นได้ด้วยตา

2. ประโยชน์ทางใจ เช่น ความสุข ความสงบ ศรัทธา ปัญญา พวกนี้เป็นสิ่งที่ไม่อาจเห็นได้ด้วยตา แต่มันสำคัญ และจะรับรู้ได้ก็ด้วยใจเท่านั้น ความสุขทางวัตถุมันไม่วิเศษประเสริฐเท่าความสุขทางใจ ความสุขทางใจมันสัมผัสได้ยากด้วยตา แต่รับรู้ได้ด้วยใจ

ทีนี้ก็มีฉากหนึ่งที่อาตมาชอบ นอกจากบทสนทนากับสุนัขจิ้งจอก

ผู้เขียนกำลังซ่อมเครื่องบิน เพราะเครื่องบินตก เจ้าชายน้อยก็ซักถามเกี่ยวกับเรื่องดอกไม้ว่า “ดอกไม้ในดาวของเจ้าชายน้อยมันมีดอกเดียว และมีแกะชอบไปกิน เจ้าชายน้อยก็เป็นห่วงและสงสัยว่าทั้งที่ดอกไม้มีหนาม ทำไมแกะถึงกินได้ แล้วหนามมีประโยชน์อะไร” ความสนใจไฝ่รู้ทำให้เจ้าชายน้อยถาม

ผู้เขียนก็ไม่สนใจและบอกว่า “ฉันกำลังทำสิ่งสำคัญกว่า สิ่งสำคัญก็คือซ่อมเครื่องบิน” เพราะว่าถ้าซ่อมได้ก็รอดตาย

เจ้าชายน้อยเสียใจ โกรธขึ้นมาและพูดว่า “ดอกไม้ไม่สำคัญหรือไง ถ้าดาวของฉันมีดอกไม้ดอกเดียว และถ้าเกิดถูกแกะกินเข้าไป ดาวดวงนั้นทั้งดวงก็จะไม่เหลือดอกไม้ให้ชื่นชม มันจะไม่สำคัญหรือ”

อาตมาคิดว่าประเด็นนี้น่าคิดนะ คือคนเราไม่ได้คิดว่าดอกไม้ไม่สำคัญ เพราะว่ามันก็แค่ให้ความสวยงาม แต่เล่มนี้ชี้ให้เห็นว่าดอกไม้ก็สำคัญนะ อาจเป็นเพราะว่ามันมีคุณค่าแก่จิตใจ

ดอกไม้เนี่ยบางทีสำคัญกว่าหนังสือหรือโต๊ะเก้าอี้เสียอีกมันให้คุณค่าแก่จิตใจ

ทำให้อาตมานึกถึงพระญี่ปุ่น ท่านหนึ่ง ท่านเล่าให้อาตมาฟังว่า สมัยที่กัมพูชาหรือเขมรเริ่มมีสันติภาพ สงครามในเขมรยุติ ท่านและคณะก็เดินทางมาเยี่ยมโรงเรียนต่างๆ ในเขมร เพราะทราบว่าโรงเรียนอัตคัตขาดแคลน ท่านพกเงินมาเป็นล้านเลย จะมาช่วย ก็ไปเจอโรงเรียนหนึ่งไม่มีอะไรเลย โต๊ะเก้าอี้ ท่านก็เลยบอกว่ามีเงินจะช่วย มีอะไรบ้างที่อยากจะได้ จะหามาให้ ปรากฏว่าครูบอกว่า “ขอเมล็ดพันธุ์และกล้าไม้ ไม้ดอก”

พระญี่ปุ่นท่านแปลกใจมาก นึกว่าจะขอโต๊ะเก้าอี้ หนังสือ ทำไมขอแค่นี้ล่ะ ครูบอกว่า เด็กนักเรียนขอ เขาโตมากับสงคราม เห็นการทำลายล้าง จิตใจก็ห่อเหี่ยว แต่ถ้าเกิดโรงเรียนมีดอกไม้ เด็กก็จะมีจิตใจเบิกบาน เด็กก็จะมีความหวังกับชีวิต

พระญี่ปุ่นซาบซึ้งมาก ท่านคิดไม่ถึง เห็นไหมดอกไม้สำคัญนะ ดอกไม้เนี่ยบางทีสำคัญกว่าหนังสือหรือโต๊ะเก้าอี้เสียอีกมันให้คุณค่าแก่จิตใจ ทำให้มีความหวัง ทำให้จิตใจสดชื่น สมุด ดินสอ โต๊ะ เก้าอี้ ก็มีประโยชน์นะ แต่ว่ามันไม่ให้คุณค่าแก่จิตใจเท่าดอกไม้ อาตมาคิดว่าดอกไม้ก็สำคัญนะ

คนที่จิตใจห่อเหี่ยว อย่าว่าแต่เด็ก ผู้ใหญ่ก็เหมือนกัน ในบ้านพักคนชรา ที่แก่หง่อม มันมีการทดลองนะ ได้ต้นไม้ 1 กระถาง รดน้ำเองทุกวัน อีกกลุ่มได้ต้นไม้เหมือนกัน แต่มีคนช่วยรดน้ำให้ ปรากฏว่ากลุ่มแรกอายุซึ่งรดน้ำเอง สุขภาพดีกว่า อายุยืนกว่า จะเรียกว่าต้นไม้ไม่สำคัญได้ไหม จะเรียกว่าดอกไม้ไม่สำคัญได้ไหม

ในแง่นี้มันมีนัยยะสำหรับพวกเราที่เก็บตัวอยู่ที่บ้าน คือเรามักวิตกกับเรื่องเศรษฐกิจ จะมีงานทำไหม แต่เราลืมไปว่าดอกไม้ก็สำคัญเหมือนกันนะ ถ้าเราไม่ดูแคลนดอกไม้ หรือไม่ดูแคลนสิ่งที่มีคุณค่าทางจิตใจ เช่นท้องฟ้ายามค่ำคืน หรือท้องฟ้ายามรุ่งอรุณ ให้ความสนใจกับเรื่องเหล่านี้บ้าง อย่ามัวแต่สนใจแต่เรื่องของแง่เศรษฐกิจ งาน รายได้ มันก็สำคัญนะ แต่สิ่งที่ให้คุณค่าทางจิตใจก็สำคัญเหมือนกัน

สาระของเจ้าชายน้อยตรงกับยุคปัจจุบัน คือสภาพผู้คนทุกวันนี้ไม่ต่างจากผู้เขียนที่กำลังง่วนกับการซ่อมเครื่องบิน เพราะมันเป็นเรื่องของความตาย แต่เจ้าชายน้อยเตือนว่าดอกไม้ก็สำคัญ และพูดตอนท้ายว่า

“ถ้าหากเรารักดอกไม้ที่อยู่ในดวงดาวดวงหนึ่ง เวลามองท้องฟ้าในยามค่ำคืน เราก็จะมีความสุข ทั้งๆ ที่เราไม่เห็นดอกไม้ในดาวดวงนั้น แต่เรารู้ว่ามีดอกไม้อยู่ เราก็มีความสุขได้”

เวลาเหงาเซ็งก็มองท้องฟ้าหรือชื่นชมดอกไม้บ้าง หนังสือเล่มนี้พยายามชี้ให้เห็นว่าสิ่งสำคัญมันไม่เห็นด้วยตา แต่มันสามารถสัมผัสได้ด้วยใจ พูดง่ายๆ ก็คือให้เราให้ความสำคัญกับจิตใจ คือมิตรภาพ

บทสนทนากับสุนัขจิ้งจอก อาตมาว่างดงามมาก คือ ทุ่งข้าวสำหรับสุนัขจิ้งจอกจริงๆ แล้วไม่ได้มีความหมาย เพราะสุนัขจิ้งจอกกินข้าวไม่ได้ กินขนมปังก็ไม่ได้ แต่เพราะมีเพื่อนคือเจ้าชายน้อย ทุ่งหญ้าหรือนาข้าวจึงมีความหมาย เวลาเห็นข้าวเม็ดสีทองในนาข้าว ก็จะทำให้นึกถึงเพื่อนซึ่งมีผมสีทอง ลมที่พัดในทุ่งนามีความหมาย เพราะทำให้นึกถึงเพื่อนที่มีผมสีทอง สิ่งที่ไม่เคยมีความหมายมาก่อนจะกลับมีความหมายขึ้นมาเมื่อมีเพื่อน

ดอกไม้ ๑ ดอก แม้ว่าจะไม่ต่างจากอีกแสนอีกล้านดอกในโลก แต่ดอกนั้นจะมีความหมายขึ้นมาทันที ถ้าเรารักดอกไม้นั้น เป็นบทสนทนาที่งดงาม มีความเป็นบทกวีมากเลย ชี้ให้เห็นถึงมิตรภาพ ความรัก ซึ่งทำให้ทุกอย่างกลายเป็นสิ่งที่พิเศษขึ้นมา แม้มองด้วยสายตาก็เหมือนดอกไม้อื่นๆ ดาวดวงอื่น แต่มันพิเศษ มันมีความหมายทางจิตใจ

สังเกตไหม ดาวแต่ละดวงที่เจ้าชายน้อยไปพบนั้นมีคนแค่คนเดียว ไม่ว่าจะดาวพระราชา คนหลงตน นักธุรกิจ เพราะอะไร ก็เพราะคนเหล่านี้เอาตัวเองเป็นศูนย์กลาง เลยไม่มีใคร คนเราเมื่อเอาตัวเองเป็นศูนย์กลาง มันก็เหลือแค่ตัวคนเดียว แล้วสุดท้ายก็เหงา

แต่ถ้าเรามีความผูกพัน แม้จะเป็นดอกไม้ ก็จะไม่เหงา เราจะรู้สึกอบอุ่น ฉะนั้นถ้าเราไม่อยากให้โลกของเรามีแต่เราผู้เดียวก็ต้องไม่เอาเราเป็นศูนย์กลาง ต้องมีน้ำใจไมตรี

อาตมาเคยอ่านเจ้าชายน้อยตอนอายุ 15 แต่อ่านไม่จบ รู้สึกว่าอ่านยาก หนังสือเล่มนี้มีอะไรที่คลุมเครือ ต้องอาศัยการตีความ เหมือนกับภาพงูเขมือบช้าง คือมันต้องตีความ ต้องอาศัยจินตนาการ คนไม่มีจินตนาการเห็นครั้งเดียวก็เห็นเป็นหมวก จึงมีคนบอกว่า “สิ่งที่ปรากฏแก่สายตาบางทีมันก็ไม่ได้สะท้อนความจริงเสมอไป” มันมีความจริงที่อยู่เบื้องหลังสิ่งที่ปรากฏสายตา เช่นเดียวกันสิ่งที่ปรากฏด้วยถ้อยคำ บางทีมันมีความหมายลึกไปกว่านั้น ต้องอาศัยจินตนาการ ต้องอาศัยการตีความ

หนังสือเล่มนี้เขาจะไม่พูดอะไรชัดๆ เหมือนกับที่เด็กๆ วาดภาพไม่ชัด วาดภาพงูเขมือบช้าง

แต่กลับดูเป็นหมวก หมายถึงความจริงที่อยู่เบื้องหลังต้องอาศัยจินตนาการ จะเข้าใจความหมายของเจ้าชายน้อยได้ต้องอาศัยการตีความ

สมัยอาตมาอ่านใหม่ๆ อาตมาก็ไม่รู้เรื่อง อาจเป็นเพราะเริ่มกลายเป็นผู้ใหญ่ไปแล้ว ลืมความเป็นเด็ก อ่านหนังสือเล่มนี้ แม้เราจะไม่ได้กลับมาเป็นเด็ก แต่มันก็ทำให้เราได้ลองนึกถึงมุมมองของเด็กดูบ้าง ให้เราพิจารณาข้อจำกัดของสายตา ให้เราเห็นความสำคัญของจิตใจซึ่งพร้อมจะจินตนาการมากไปกว่าสิ่งที่ปรากฏแก่สายตา ให้เราตีความไปมากกว่าตัวอักษรที่เราเห็น หนังสือเล่มนี้มีความเป็นปรัชญา

เมื่อใดก็ตามที่เรามีมิตรภาพ หรือมีความรักต่อสิ่งใด เวลาแต่ละนาทีจะมีความหมาย เพราะว่าเราจะได้พบกับเพื่อน ได้พบกับมิตร วันแต่ละวันจะไม่ไร้ค่าเพราะมันมีความหมายว่าอีกไม่กี่ชั่วโมง อีกไม่กี่นาทีเพื่อนก็จะมา ทุกอย่างมีความหมายหมด ลมพัดก็ทำให้คิดถึงเพื่อน ว่าเพื่อนมีผมสีทองเหมือนเมล็ดข้าว เสียงเท้าของเขามันจะมีความหมายไม่เหมือนใคร เวลาได้ยินเสียงเขาเดินมา มันเป็นเสียงที่พิเศษไปกว่าเสียงคนอื่น

พูดง่ายๆ ก็คือ “เมื่อใดก็ตามที่เรามีมิตรภาพกับใคร สิ่งที่มันเคยดารดาษ ดาษดื่น มันจะมีความหมาย”

เพราะมันทำให้เรานึกถึงเพื่อน มันทำให้นึกถึงวันเวลาที่ได้พบเพื่อน อันนี้เขาพูดถึงมิตรภาพ ซึ่งมันทำให้เจ้าชายน้อย สุดท้ายเจ้าชายน้อยได้กลับมาเห็นความสำคัญของดอกไม้บานดวงดาวของเขา เจ้าชายน้อยอยากกลับไปที่ดวงดาวของเขาเพื่อไปพบกับเพื่อน ที่เขาได้ผูกสัมพันธ์เอาไว้ คือดอกไม้

ดอกไม้ก็ดี ดวงดาวก็ดี สะท้อนถึงสิ่งที่มีคุณค่าทางจิตใจ ซึ่งไม่สามารถจะเห็นได้ด้วยตา ให้เรามองไปที่ดวงดาว ที่ท้องฟ้า เพราะว่ามันมีอะไรที่มีความหมายต่อจิตใจ ให้เราชื่นบาน มันจะช่วยหล่อเลี้ยงจิตใจในวันที่เราอาจจะรู้สึกห่อเหี่ยว เพราะต้องอยู่บ้าน เครียด วิตก ไม่มีงานทำ แต่ที่จริงมีสิ่งดีๆ รอเราอยู่ ซึ่งสัมผัสได้ด้วยใจ และตระหนักว่ามันไม่ใช่แค่ข้าวปลาอาหาร หรือเรื่องเงินเรื่องงานเท่านั้นที่สำคัญ สิ่งที่มีความหมายต่อจิตใจเรามันก็มีค่าเหมือนกัน อย่ามองข้ามสิ่งเหล่านี้ รู้จักซาบซึ้ง ซึมซับ ชื่นชม สิ่งเหล่านี้ แล้วเราจะมีกำลัง มีความหวัง ท่ามกลางวิกฤต เพราะฉะนั้นก็อ่านเจ้าชายน้อยนะ